Avansert søk

Vanleg søk

Bokmålsordboka 2 oppslagsord

øye 1

substantiv intetkjønn

Opphav

av dansk øje; norrønt auga

Betydning og bruk

sanseorgan for syn, særlig brukt om den fremre, synlige delen
Eksempel
- ha vondt i øyet;
- åpne øynene;
- ha rødsprengte øyne;
- få tårer i øynene;
- være blind på det ene øyet;
- hun hadde store, brune øyne
synsevne, synssans
Eksempel
- ha gode, dårlige øyne
uttrykk i øynene
Eksempel
- melankolske øyne;
- livlige øyne;
- en artist med glimt i øyet;
- han har så snille øyne
blikk (1
Eksempel
- så langt øyet kan nå;
- ikke få øynene fra;
- deres øyne møttes
oppfatning, synsmåte
Eksempel
- være viktig i egne øyne;
- en viktig sak i noens øyne;
- et positivt resultat sett med norske øyne;
- se en sak med nye øyne
merke eller flekk som ligner et øye (1, 1);
jamfør smørøye
Eksempel
- øynene på en potet;
- terningen viste fem øyne
åpning (2), hull (1, 1);
jamfør nåløye og kuøye
Eksempel
- en nål med stort øye;
- øyet på en kvernstein;
- stormens øye

Faste uttrykk

blått øye
blått merke rundt øyet (etter slag eller lignende)
det onde øyet
blikk som sies å ha kraft til å skade mennesker eller dyr
beskytte seg mot det onde øyet;
kaste det onde øyet på noen
falle i øynene
være påfallende
få øye på
oppdage, se
få øynene opp for
bli klar over
gjøre store øyne
sperre øynene opp av forbauselse
ha et godt øye til
ha positive følelser for;
like (noen) svært godt
ha for øye
ha planer om;
ha til hensikt;
være bevisst på
bare ha ett mål for øye;
ha barnets beste for øye
ha øye for
ha sans for;
ha oppmerksomheten rettet mot
ha øynene med seg
være årvåken
holde øye med
passe på;
følge med på
holde øye med bagasjen;
holde øye med hva som skjer
ikke noe for øyet
lite pen
ikke tro sine egne øyne
være svært overrasket
ikke ville se for sine øyne
ikke ville møte
kaste et øye på
se kjapt og overflatisk på
kaste et øye på dokumentet
kaste øynene på
bli interessert i
han kastet øynene på det tyske hotellmarkedet;
turistene har kastet sine øyne på Nord-Norge
lukke øynene for
late som en ikke ser eller merker (noe)
lukke øynene for problemene
med åpne øyne
med bevissthet om hva man gjør
begå lovbrudd med åpne øyne;
gå inn i en vanskelig situasjon med åpne øyne
se noe i øynene
være forberedt på noe;
innse
se nederlaget i øynene
se noen i øynene
møte en annens blikk uten dårlig samvittighet eller skam
ikke våge å se folk i øynene
springe i øynene
være lett å legge merke til
en løsning som umiddelbart springer i øynene;
språket i romanen springer oss i øynene
ta til seg øynene
flytte blikket bort fra (noe)
under fire øyne
på tomannshånd
en samtale under fire øyne
øye for øye, tann for tann
(etter 2. Mos 21,24) hevnprinsipp som uttrykker at noen skal straffes med en skade som tilsvarer den skaden han eller hun har påført andre

Artikkelside

uer

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt ǫgr; trolig av auga

Betydning og bruk

rødfarget dypvannsfisk av slekta Sebastes, rødfisk

Artikkelside

Nynorskordboka 203 oppslagsord

auge 2

auga

verb

Tyding og bruk

lage auge (, 7) i noko, til dømes ein tømmerstokk

Artikkelside

auge 1, auga

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt auga

Tyding og bruk

sanseorgan for syn, særleg brukt om den fremre, synlege delen
Døme
- to øyre og to auge;
- ha vondt i auga;
- opne auga;
- halde seg for auga;
- ha blå eller brune auge;
- ha tårer i auga
synsevne, synssans
Døme
- ha gode, dårlege auge
uttrykk i auga;
augelag
Døme
- ha kvasse auge;
- eit lurt glimt i auga;
- ei gammal dame med milde auge
blikk
Døme
- så langt auget rekk;
- ikkje få auga frå;
- auga deira møttest
oppfatning, synsmåte
Døme
- vere viktig i eigne auge;
- sjå saka med norske auge;
- ho er ein helt i mine auge;
- sjå ei sak med nye auge
merke eller flekk som liknar eit auge (1, 1); jamfør smørauge
Døme
- auga på ei potet;
- terningen viste seks auge
opning (2), hol; jamfør nålauge
Døme
- auget på ei nål;
- auget i orkanen

Faste uttrykk

auge for auge, tann for tann
(etter 2. Mos 21,24) hemnprinsipp som seier at nokon skal bli straffa med ein skade som svarar til skaden han eller ho har valda ein annan
blått auge
blåmerke (av bløding under huda) rundt auga
det vonde auget
blikk som seiest ha kraft til å skade menneske eller dyr
bli råka av det vonde auget
falle i auga
vere påfallande
få auga opp for
bli medviten om
få auge på
oppdage, sjå
gjere store auge
sperre auga opp av undring
ha auga med seg
følgje nøye med;
vere årvak
ha auge for
ha sans for;
ha merksemda retta mot
ha eit godt auge til
ha positive kjensler for;
like (nokon) svært godt
ha noko for auge
ha planar om;
ha som formål;
vere medviten om
berre ha eitt mål for auge;
ha bumiljøet for auge
halde auge med
passe på;
følgje med på;
sjå etter
halde auge med barna;
halde auge med utviklinga
ikkje noko for auget
lite pen
ikkje tru sine eigne auge
vere svært overraska
ikkje vilje sjå for sine auge
ikkje vilje møte
kaste auga på
bli interessert i
investorane har kasta auga på Golsfjellet;
han kasta auga sine på mediebransjen
kaste eit auge på
sjå snøgt og overflatisk på
han kasta eit auge på fotografiet
late att auga for
låst som ein ikkje ser eller ansar (noko)
late att auga for realitetane
lukke auga for
låst som ein ikkje ser eller ansar (noko);
late att auga for
lukke auga for problema
med opne auge
medviten om kva ein gjer
feil som er gjort med opne auge;
gå inn i ein vanskeleg situasjon med opne auge
sjå noko i auga
vere budd på;
innsjå;
godta
sjå sanninga i auga
sjå nokon i auga
møte ein annans blikk utan dårleg samvit eller skam
ikkje tore å sjå folk i auga
springe i auga
vere lett å leggje merke til
sanninga sprang i auga på meg;
det første som spring i auga, er …
ta til seg auga
flytte blikket bort frå (noko)
under fire auge
på tomannshand;
toeine
ei samtale under fire auge

Artikkelside

halde

halda

verb

Opphav

norrønt halda

Tyding og bruk

ha tak i eller grep rundt
Døme
- halde eit barn;
- halde noko i handa;
- ho held i blyanten;
- fuglen heldt noko i nebbet;
- halde seg fast i rekkverket
få noko eller nokon til å bli på ein viss stad;
ha fysisk makt over;
hindre i å utfalde seg fritt
Døme
- halde hesten;
- halde nokon i fengsel;
- han heldt dei på avstand;
- det var ikkje mogleg å halde han heime;
- eg held meg frå å kommentere saka;
- halde seg i skinnet;
- halde pusten;
- ho heldt gråten tilbake;
- vi må prøve å halde smitten nede;
- hald kjeft!
la kome i ei viss stilling;
ha i ei viss stilling;
lyfte
Døme
- halde fram handa;
- halde arket opp mot lyset;
- halde hendene på ryggen;
- halde hendene for auga;
- halde seg oppe
vere på ein bestemd stad;
ikkje vike av frå eller kome ut av;
røre seg eller styre i ei viss lei
Døme
- halde til utanfor sentrum;
- halde seg heime;
- halde kursen;
- halde leia;
- halde farten;
- halde takta;
- halde noko i gang;
- halde seg på vegen;
- halde fram som ein stemner;
- ho er sjuk og har halde senga i fleire dagar;
- eg held meg helst i bakgrunnen;
- dei heldt følgje med meg nesten til mål
syte for at noko blir verande i same tilstand eller stilling;
framleis ha, ikkje miste;
vare ved uendra;
forsvare, hevde (1
Døme
- halde stillinga;
- halde stand;
- halde ei festning;
- halde varmen;
- halde fargen etter mange vask;
- halde seg i form;
- prisane held seg;
- mjølka heldt seg lenge;
- dei prøvde å halde liv i han;
- dei heldt stemninga oppe
rette seg etter;
stå ved;
oppfylle
Døme
- halde ord;
- halde lova;
- halde ein lovnad
ha eller nå opp i
Døme
- vatnet held over 20 °C;
- vinen heldt ca. 10 % alkohol;
- halde mål
tole utan å gå sund eller gje etter;
stå imot trykk og påkjenning
Døme
- varene var tunge, men posen heldt;
- skruen held ikkje;
- sjekk om isen held;
- overslaget heldt ikkje
ha i teneste eller til rådvelde;
eige (2, 1)
Døme
- halde vaskehjelp;
- halde høns
abonnere på
Døme
- halde ei avis
drive på med;
utføre (2
Døme
- halde kurs i teikning og måling;
- halde styr på papira;
- halde kontroll på elevane;
- halde orden;
- halde fred;
- halde fest;
- dei heldt messe kvar søndag;
- koret skal snart halde konsert;
- kan du halde vakt i natt?
- skal du halde tale i bryllaupet?
- slutt med å halde slikt leven!
rekne for;
sjå på som
Døme
- halde seg for god til noko;
- halde noko for eit mirakel;
- halde noko for sant;
- eg held han for å vere svært påliteleg

Faste uttrykk

halde att
- hindre ei rørsle framover;
  bremse ei utvikling
  regjeringa tek ansvar ved å halde att på pengebruken
- ikkje sleppe frå seg
  forfattaren veit å halde att dei siste brikkene i krimgåta;
  visse typar utstyr blir stadig haldne att i leveransane
halde av
- vere glad i;
  verdsetje høgt
  eg held av han
- reservere
  kan du halde av ein plass til meg?
halde fast ved
vere tru mot
halde fram
- gå vidare, føre vidare, ikkje slutte
- hevde (1, 2)
  han heldt fram at han hadde vunne saka
halde frå kvarandre
skilje frå kvarandre;
ikkje blande
det kan vere vanskeleg å halde dei ulike teoriane frå kvarandre
halde hardt
vere vanskeleg;
lykkast berre så vidt
det skal halde hardt å bli ferdig før fristen
halde inne med
stanse talestraumen;
teie
ho heldt inne med kva ho eigenleg meinte
halde med
vere tilhengjar av;
vere einig med
halde med Viking
halde nokon med noko
forsyne;
forsyte
halde ungane med sko og klede;
dei heldt seg med mat sjølve;
eg kan gjerne halde deg med selskap
halde opp
slutte
han heldt opp å slå
halde på med
vere oppteken med;
vere i gang med
ho heldt på med mobilen heile dagen;
eg held på med å lage middag;
kva held du på med?
halde på
- ikkje gje seg;
  halde fram med
  dei får no berre halde på
- vere i ferd med
  ein pasient heldt på å døy
- ikkje vilje gje slepp på;
  ta vare på
  dei held på dialekta si;
  han heldt på jobben sin så lenge han kunne
- satse (1)
  halde på feil hest
halde saman
støtte og hjelpe kvarandre;
vise samhald
halde seg godt
sjå ung ut
halde seg inne med
syte for å vere god ven med
det er best å halde seg inne med sjefen
halde seg til
ty til;
lite på;
ikkje vike frå
dei held seg til kvarandre;
ho heldt seg til Arbeidarpartiet;
halde seg til fakta i saka
halde unna for
halde på avstand;
stå imot
han heldt unna for konkurrentane inn mot mål
halde unna
leggje for seg sjølv;
leggje til side;
halde tilbake;
ikkje rekne med
halde ut
tole eller orke;
ikkje gje tapt
sorga er nesten ikkje til å halde ut

Artikkelside

lukke 3

lukka

verb

Opphav

frå dansk; jamfør norrønt lykja og norrønt lúka

Tyding og bruk

late att;
ha att;
motsett opne (1)
Døme
- lukke att vindauget;
- kan du lukke døra etter deg?
- han lukka pc-en for dagen
stengje (1), låse (1)
Døme
- dei fleste butikkane i senteret lukkar klokka 18
brukt som adjektiv: stengt
Døme
- eit lukka vindauge;
- saka vart drøfta i eit lukka møte;
- han er ein heller lukka person;
- ho er medlem i ei lukka foreining

Faste uttrykk

for lukka dører
utan tilgjenge for publikum
møtet gjekk for lukka dører
lukka andlet
andlet som ikkje røper noko;
mørkt eller uttrykkslaust andlet
lukka avdeling
del av til dømes fengsel eller psykiatrisk sjukehus der dørene er låste, slik at bebuarane ikkje kan gå ut utan tilsyn
lukka bil
bil med fast tak;
til skilnad frå kabriolet (1)
lukka land
- land ein ikkje fritt kan reise til
- fagområde ein ikkje skjøner
  moderne målarkunst er eit lukka land for meg
lukka studium
studium med avgrensa opptak
lukke auga for
låst som ein ikkje ser eller ansar (noko);
late att auga for
lukke auga for problema
lukke munnen på
få til å teie
resultata lukka munnen på kritikarane
lukke opp
late opp;
opne
lukke opp grinda
lukke øyra for
låst som ein ikkje høyrer eller legg merke til noko
dei lukka øyra for alle åtvaringar

Artikkelside

samsyn

substantiv inkjekjønn eller hokjønn

Tyding og bruk

evne til å sameine synsinntrykk frå begge auga
Døme
- ha dårleg samsyn
heilskapssyn
semje (1, 1)
Døme
- ei regjering må ha eit visst samsyn kring verdiar og mål

Artikkelside

daude 1, død 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt dauði, dauðr; samanheng med døy

Tyding og bruk

det å døy;
dødsfall, bortgang
Døme
- eit liv etter døden;
- døme til døden;
- trufast inn i døden;
- li ein smertefri død;
- geita er dauden nær
personifisering av daude (1, 1)
Døme
- stå andlet til andlet med døden;
- dauden treffer oss alle;
- bli innhenta av dauden
noko som valdar daude (1, 1);
dødsårsak, bane (2
Døme
- dette blir min død;
- bli straffa med døden
i overført tyding: noko som forsvinn eller tek slutt;
fråfall, stogg
- - butikkdaude
  - avisdaude

Faste uttrykk

død og forderving
ulukkeleg lagnad;
misere, elende, liding
det lukta død og forderving;
bringe død og forderving;
spå død og forderving
døy ein naturleg død
døy av sjukdom (i høg alder) utan uvanlege omstende
ho døydde truleg ein naturleg død;
dei fleste vil døy ein naturleg død
gå i døden for
friviljug ofre livet for
gå i døden for menneskeverdet
liggje for døden
vere døyande;
liggje på dødsleiet
liggje for døden i ei veke;
det året han låg for døden
med døden til følgje
som valdar død (1
ei ulykke med døden til følgje;
lekamsskading med døden til følgje
på død og liv
same kva det kostar;
med naudsyn;
absolutt (2, 2), plent (1)
dei skal på død og liv på fjellet i ferien;
katta skal på død og liv vaske seg
på liv og død
som gjeld livet;
som står om overleving
ein kamp på liv og død
sjå døden i auga
vere nære å døy
fiskarane har sett døden i auga mange gongar før;
dei såg døden i auga, men overlevde
til døde
(gjere noko) med døden som resultat
svelte seg til døde;
trene seg til døde
til sin død
heilt til ein døyr
bu åleine til sin død;
halde fast ved noko til sin død;
leve lykkeleg til sin død

Artikkelside

sand

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt sandr

Tyding og bruk

små, harde korn av forvitra bergarter
Døme
- fin sand;
- strø sand på vegane;
- sand har mindre korn enn grus;
- lage betong av sand og sement
- - flygesand
  - skjelsand
  - støypesand
sandbanke, øyr

Faste uttrykk

byggje huset sitt på sand
etablere noko på sviktande grunnlag
renne ut i sanden
ikkje føre til noko
planen rann ut i sanden
sand i maskineriet
noko som får til dømes ein prosess eller eit arbeid til å gå tungt og trått
selje sand i Sahara
selje varer som er vanskelege å omsetje
stikke hovudet i sanden
ikkje vilje sjå ubehagelege sanningar i auga
strø sand på
passivt godkjenne noko andre har vedteke

Artikkelside

saur

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt saurr; samanheng med sur (

Tyding og bruk

lort, skit (1, ureinske
Døme
- saur og sand
våg (4
Døme
- saur i auga

Artikkelside

rulle 2

rulla

verb

Opphav

jamfør rull og rulle (

Tyding og bruk

flytte seg (bortetter eit underlag) ved å dreie seg rundt sin eigen akse;
trille (3, 2)
Døme
- rulle over ende;
- bilen rullar nedover;
- stuparen rulla rundt i lufta
få til å rulle (2, 1);
trille (3
Døme
- dei rulla ei tønne over golvet
jamne med rull eller rulle;
glatte (2, slette (4, 1)
Døme
- rulle tøy;
- dei rullar åkeren
lage (noko som liknar) ein rull eller ei kule
Døme
- rulle ein sigarett;
- han har rulla saman teppet
gå i bølgjegang
Døme
- havet rullar mot stranda
om fartøy: vere i rørsle frå side til side i bølgjene
Døme
- båten rulla kraftig
om lyd: drønne;
rumle lenge
Døme
- tora rulla
uttale norsk ‘r’ med tungespissen;
til skilnad frå skarre (2, 2)
Døme
- rulle på r-ane

Faste uttrykk

rulle med auga
sperre opp auga og røre augeepla, til dømes som uttrykk for forakt, overrasking eller oppøsing;
jamfør himle (2, 2)
rulle ned
- få noko samanrulla til å falde seg ut nedover
  rulle ned gardina
- få bilvindauge til å gli ned og opne seg ved å sveive på eit handtak eller trykkje på ein knapp
  eg rulla ned vindauget
rulle opp
- falde saman (oppover) til ein rull
  han har rulla opp skjorteermane;
  gardinene er rulla opp
- få bilvindauge til å gli opp og lukke seg ved å sveive på eit handtak eller trykkje på ein knapp
  eg rulla opp bilvindauget
- avsløre litt etter litt
  politiet rulla opp eit kriminelt miljø
- oppklare
  det var media som rulla opp saka
- teikne, skildre
  boka rullar opp ei trist historie om rus og vald
rulle ut
- falde ut ein rull
  rulle ut den raude løparen;
  eg har rulla ut soveposen
- forme noko til ei kule eller ein sylinder med roterande rørsler med hendene
  rulle ut bollar
- setje i verk noko på løpande band;
  innføre i eit (større) område
  dei har rulla ut breiband i heile dalen

Artikkelside

rulling

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å rulle (

Døme

more seg med rulling i snøen;
vask og rulling av dukar;
høyre rullinga av torevêret;
rulling med auga

Artikkelside

Side 1 av 21

Resultat per side:

Avansert søk

Bokmålsordboka 2 oppslagsord

øye 1I

Opphav

Betydning og bruk

Eksempel

Eksempel

Eksempel

Eksempel

Eksempel

Eksempel

Eksempel

Faste uttrykk

uer

Opphav

Betydning og bruk

Nynorskordboka 203 oppslagsord

auge 2II

auga

Tyding og bruk

auge 1I, auga

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

halde

halda

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

lukke 3III

lukka

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

samsyn

Tyding og bruk

Døme

Døme

daude 1I, død 1I

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

sand

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Faste uttrykk

saur

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

rulle 2II

rulla

Opphav

øye 1

auge 2

auge 1, auga

lukke 3

daude 1, død 1

rulle 2